Bu proje önerisinin temel amacı, balıkçılık haklarının belirlenmesi ve dağıtılması için piyasa/mekanizma tasarımı problemini incelemektir. Bu gerçek yaşam yenilenebilir kaynak dağılımı problemi için öncelikle günümüzde kullanılan mekanizmalar detaylı olarak incelenecek ve bu mekanizmaların geliştirilmeye açık olup olmadıkları kuramsal olarak sorgulanacaktır. Temel hedefimiz gerçek bir yaşam probleminin çözülebilmesi için kullanılabilecek kurumsal seçeneklerin ortaya konulması ve ortak olarak sahip olunan doğal kaynakların daha etkin ve sürdürülebilir bir şekilde kullanılması için politika seçeneklerinin oluşturulmasıdır. İlk olarak balıkçılık haklarının dağılımı için Avrupa Birliği ortak balıkçılık politikası incelenecek ve sürekli reform sürecinde olan bu politikanın bilimsel altyapısının güçlendirilmesine katkıda bulunulacaktır. Ayrıca, ekosisteme dayalı yönetim sistemlerinin uygulanabilmesi için mekanizma ve piyasa tasarımı üzerini çalışılacaktır. Bu iki konu temel olarak Avrupa Birliği HORIZON 2020-iş programı 2014-2015 çerçevesi içinde sürdürülebilir gıda güvenliği başlığı altında bulunan çağrılarla ilgilidir (SFS 9 - 2014/2015: Yeni Ortak Balıkçılık Politikası için bilimsel altyapının geliştirilmesi ve SFS 11 - 2014/2015: Ekosisteme dayalı uygulamaların Avrupa balıkçılığı için uygulanması). Bu projede elde edilecek bilgi birikimi ile de bu ve benzeri çağrılara uluslararası bir ekip kurarak başvuru yapılması planlanmaktadır. Proje önerisinin ilerleyen kısımlarında bu piyasanın kısaca günümüzde nasıl çalıştığından bahsedip, cevap bulmayı beklediğimiz soruları ortaya koyacağız.
Avrupa Birliği’nde üye ülkelerin balıkçılık sektörleri Ortak Balıkçılık Politikası ile idare edilmektedir. Bu yönetim sistemine göre, yıllık olarak toplam avlanabilir miktar ekonomik değeri olan balık türleri için belirlenir. Örneğin, Avrupa Komisyonu tarafından hamsi için Baltık Denizi’nde toplam avlanılabilir miktar 2014 yılı için 222.102 ton olarak belirlenmiştir (Avrupa Komisyonu, 2013). Üye ülkelere bu belirlenen miktar tarihi avlanma oranlarına göre belirlenen bir kuralla dağıtılır. Bu kotalar her üye ülke için avlanabilecek balık miktarına bir sınır getirmektedir. Üye ülkeler bu belirlenen ülke kotasını değişik kaynak dağıtım mekanizmaları kullanarak yerel balıkçılara dağıtmaktadırlar. Kullanılan farklı mekanizmaların bazı avantaj ve dezavantajları bulunmaktadır. Bu kullanılan dağıtım mekanizmaları potansiyel olarak balıkçılık sektörünün karlılığını, şeklini ve ayrıca balık kaynaklarını etkilemektedir. Günümüzde kullanılan mekanizmaların başarılı olduğu söylenemez çünkü bir çok balık türü yok olma noktasına gelmiştir.
Bu piyasa için temel soru bu toplam avlanabilir miktarın değişik avlanma teknolojilerine (trol, gırgır, taşıyıcı, vb.) sahip olan balıkçılara nasıl dağıtılacağıdır. Örneğin, trol ağları ile avlanan bir balıkçı ekosisteme aşırı zarar vermektedir ve bu tarz balıkçılara verilen kotaların göreceli olarak daha az olması beklenir. Bu tarz mekanizmalar veya yönetim sistemleri için en son basamak ise balıkçıların verilen avlanma miktarlarına veya kotalara (toplam avlanabilir miktarın belirli bir yüzdesi) uymaları için etkin bir kontrol ve ceza sisteminin geliştirilmesidir. Proje önerisinde bu iki basamak birleştirilerek günümüzde kullanılan mekanizmaların dezavantajlarını barındırmayan yeni bir mekanizma tasarlanması planlanmıştır. Etkili bir yönetim sistemi veya mekanizma geliştirilmesi sonucu toplam avlanılabilir miktar sınırlandırıldığı için balık stoklarının yok olması önlenecek ve aynı zamanda sürdürülebilir balıkçılık koşulları sağlanmış olacaktır.
Geliştirilecek ve gerçek yaşamda kullanılabilecek bir yönetim sistemi için iyi bir hedef belirlenmesi gerekmektedir ve bu hedef olarak Maksimum Ekonomik Mahsul (MEM) çözüm kavramı belirlenmiştir. Maksimum Ekonomik Mahsul balıkçılık sektöründe indirgenmiş toplam karı en çoklaştıran sürdürülebilir balıkçılık seviyesi olarak tanımlanmaktadır. Bu çözüm kavramının etkili bir yönetim sistemi için niye tercih edilebilecek bir hedef olabileceği hakkında balıkçılık ekonomisi üzerine çalışan araştırmacılar arasında bir fikir birliği bulunmasına rağmen bu konu hakkında bir sonraki bölümde daha detaylı bilgi verilecektir.
Bireysel balıkçılık kotalarının belirlenmesinde genel olarak üç farklı mekanizma kullanılmaktadır: geçmişe bağlı orantılı dağılım (grandfathering), eşit paylaşım ve ihale etmek. Geçmişe bağlı orantılı dağılım kuralında bir balıkçıya (veya balıkçı teknesine) verilen kota miktarı geçmişte bütün balıkçılar tarafından gerçekleştirilen avlanma miktarı içindeki avlanma oranına bakılarak belirlenir. Bu kuralın sürdürülebilir balık stokları için yardımcı olması çok beklenemez çünkü geçmişte aşırı avlanarak stokların azalmasına sebebiyet veren balıkçılara bugün de daha fazla kota verilerek aynı süreç devam ettirilmektedir. Eşit paylaşım kuralında ise toplam kota miktarı balıkçılar arasında eşit olarak paylaştırılır. Bu dağıtım kuralının da ilk kural gibi farklı balıkçılık tekniklerinin denizel ekosisteme olan etkilerini dikkate almadığı için sürdürülebilir balık stokları hedefine ulaşabilmek için etkili bir mekanizma olmadığı gözlemlenmiştir. Üçüncü mekanizmada ise ilk bireysel balıkçılık kotalarını belirlemek için balıkçılık hakları ihale sistemiyle satılır veya kiralanır. Bu dağılım kuralı için en büyük problem ise balıkçılık haklarının genellikle küçük bir kesimin eline geçmesi ve bu süreçte sektörden geçimini sağlayan küçük balıkçıların ve dolayısıyla küçük balıkçı kasabalarının yok olmasına sebebiyet vermesidir.
Araştırmacı genel olarak bireysel balıkçılık haklarının belirlendiği aşamayı dinamik iki farklı bioekeonomik model içerisinde inceleyecek ve Maksimum Ekonomik Mahsul hedefinin dinamik bir ortamda uygulanabilmesi için bireysel balıkçılık haklarının teknolojileri ve kapasiteleri heterojen balıkçılara nasıl dağıtılması gerektiğini sorgulayacaktır. Bu model çerçevesinde herhangi bir verilen toplam kota miktarını balıkçılara dağıtmak için kullanabilecek değişik kaynak dağıtım kuralları/mekanizmaları incelenecektir. Bu aşama içinde belirtilen hedef veya çözüm kavramının gerçekleştirilebilmesi için gerekli olan yönetim sisteminin (veya kaynak dağıtım mekanizmasının) tasarımı gerçekleştirilecektir ve bu mekanizmanın uygulanabilirliği için gerekli kontrol sistemleri tanımlanacaktır. Araştırmanın bu bölümünün yenilenebilir kaynak paylaşımı kuramsal literatürüne katkı yapması beklenmektedir. Ek olarak araştırmanın balıkçılık sektöründe sürdürülebilirliğin sağlanması için kullanılabilecek kurumsal seçeneklerin oluşturulmasına katkı yapması beklenmektedir.
Önerilen proje konusu çoğunlukla teorik boyutu olan fakat gerçek yaşam yenilenebilir biyolojik kaynakların en iyi şekilde ve sürdürülebilir kullanımı ve dağılımı problemlerinin çözümünde de uygulanabilecek bir kapsama sahiptir. Proje önerisinde belirtilen hedeflere ulaşabilmek için piyasa/mekanizma tasarımı ve oyun teorisi araçları kullanılacaktır. Bu doğrultuda balıkçılık sektöründeki tüm oyuncuları ekonomik ve biyolojik olarak tam anlamıyla temsil edecek dinamik iki farklı bioekonomik model üzerinde çalışılacaktır. Temel hedefimiz Maksimum Ekonomik Mahsul kavramının uygulanabilmesi problemini, detaylarını yöntem bölümünde belirteceğimiz iki farklı model için çözebilmek olacaktır. Uygulama problemi MEM çözüm kavramı ile aynı sonuçları veren merkezi olmayan bir yönetim sistemi veya mekanizma tasarlamak ve geliştirmek olarak tanımlanabilir.